Rytro - Średniowieczny zamek ryterski

Rytro - Średniowieczny zamek ryterski - położony na dość wysokim wzgórzu, które okalają wody przepływającego w dole Popradu. Wzgórze zamkowe wznosi się na wysokości 463 m.n.p.m., po wschodniej stronie wsi Sucha Struga. Historia zamku sięga XIII XIV wieku, chociaż niektórzy historycy twierdzą, że najstarszą częścią zamku jest pochodząca z XII wieku kamienna wieża. Autor budowli nie jest znany, a pierwsze wzmianki o istniejącej budowli pochodzą z czasów Władysława Łokietka.
GPS: N 49° 29' 20.333'' E 20° 41' 12.063''

Opis Rytro - Średniowieczny zamek ryterski

HISTORIA ZAMKU W RYTRZE

Historia czasów budowy zamku jest owiana tajemnicą, na pewno powstał przed rokiem 1312, a hipotez jest kilka. Miał być on wzniesiony przez jednego z zabłąkanych rycerzy, który przyszedł z okolic Niemiec na początku X wieku. Inna wersja, świadczy o inicjatorze budowli: Wacławie II - księciu czeskim, który w tym czasie zasiadał na krakowskim tronie. Teorie wskazują równie na Teodora Świebodzia, który miał wybudować zamek za wstawiennictwem Henryka Brodatego, a także na Piotra Wydżgę herbu Janina, będącego ówczesnym kasztelanem sądeckim.

Najpewniejsza wzmianką jest ta z 1312 roku, kiedy to Łokietek zezwolił starosądeckim klaryskom, aby pobierały cło "pod zamkiem Ritter", czy też później, w roku 1331, kiedy również Łokietek oddał grupie mieszczan sądeckich okoliczny las. Pewnym jest natomiast fakt, iż w XV wieku zamek był rezydencją starostów sądeckich i w tym czasie przeszedł przebudowę. Zapiski z XII wieku mówią również, że w tym miejscu stała strażnica celna i pobierano opłaty od kupców, którzy przeprawiali się przez Dolinę Popradu.

Zamek w Rytrze fot. Maciek Wegrzyn

LEGENDY ZAMKU W RYTRZE

Jedna z legend mówi, iż pod zamkiem, w jego podziemiu ma być ukryty skarb, który został tam pozostawiony i czeka na nowego właściciela. Jednakże skarbu nie udało się odnaleźć gdyż jest strzeżony przez "psa o postaci koguta", który jest bardzo groźny.

Innym niebezpiecznym strażnikiem zamku jest zjawa, o której wspominała Maria Kownacka w "Rogasi z Doliny Roztoki". Akcja tego opowiadania ma miejsce w okolicy zamku, a błąkająca się zjawa skutecznie odstraszała tytułowego jelonka, przez zbliżeniem się w okolice.

Zamek w Rytrze - widok z okna zamkowego AdamoKrzyś

Kolejna, dość ciekawa legenda dotyczy wypadku jednego z górników, który pracował w okolicznym kamieniołomie, z którego wydobywano materiał do budowy zamku. Gdy doszło do osunięcia się skał i przysypania jednego z pracujących, pozostali pospieszyli na pomoc, gdyż z zwałowiska wydobywały się jęki nieszczęśnika. Jednakże ciała nie odnaleziono, kazano natomiast zostać jednemu z parobków na miejscu i nasłuchiwać. Nawoływania pojawiły się ponownie i przystąpiono do wykopywania ogromnego dołu, jednakże na ciał nieszczęśnika nie natrafiono. W końcu pan ryterskiego zamku zakazał dalszych poszukiwań i eksploatacji kamieniołomu, który wkrótce zarósł a sam dół wypełnił się wodą. Miejscowi kłusownicy, wiedząc o takiej naturalnej pułapce na zwierzynę, zapędzali ją w stronę przepaści kamieniołomu. Jednak gdy poszli pozbierać zabitą zwierzynę, odkryli jedynie kłębowisko żmij oraz słyszeli jęki o pomoc. Cierpienia górnika i jego zawodzące jęki skończą się, gdyż zostanie odnaleziony. Jeżeli przy okazji zostanie znaleziony jakiś cenny kruszec, ma on być oddany na kościół lub podzielony wśród biednych. Wtedy katusze górnika skończą się na dobre.

Zamek w Rytrze fot. grindavik

PLAN ZAMKU W RYTRZE

Zamek w Rytrze - Plan ruin zamku w latach 30. XX wieku według Gabriela Leńczyka

Plan zamku wykazywał dość nieregularne obrysy, ze względu na dostosowanie do ukształtowania terenu w szczytowej partii wzgórza. Był to pięciobok, na który składała się główna budowla oraz znajdujący się po północnej stronie przygródek, który był broniony przez wał ziemny. Początkowo zbudowano zamek właściwy z murowaną wierzą z piaskowca oraz przygródkiem. Początkowa jej wysokość nie jest znana, natomiast średnica zewnętrzna u podstawy wynosiła ok. 9,5 metra, zaś wewnętrzna 2,5 metra. Posiadała najprawdopodobniej ciemnicę spodnią, ciemnicę górną, piętro niższe wejściowe i piętro wyższe - strażnicze. Do środka można był się dostać po drabince, spuszczanej z dość wysoko osadzonego wejścia, co świadczy o obronnej funkcji zamku.

Zamek w Rytrze - Rekonstrukcja zamku wedug Szczęsnego Morawskiego wykonana w drugiej połowie XIX wieku

Mury zamkowe wzniesiono trochę później, około XIV wieku. Jego kamienna struktura oddzielała trwale zamek właściwy od przygródka oraz domu mieszkalnego, który był umiejscowiony po przeciwległej stronie od wieży. był on dwukondygnacyjny, z górną przeznaczoną na mieszkania. Południowa część muru posiadała bramę wjazdową. Od wschodniej strony, przy drugim wejściu, znajdował się również wał ochronny oraz sucha fosa, która oddzielała zamek od pozostałej część wzgórza. Wieża miała oprócz zadań obronnych dla domu mieszkalnego również funkcję obserwacyjną na dolinę Popradu i traktu popradzkiego - najkrótszego szlaku z Polski na Węgry.

Baszta fot. matmic

DROGA DO RUIN I WIDOKI

Rytro znajduje się w południowej części województwa małopolskiego, 18 km na południe od Nowego Sącza, z którego kursuje bardzo dużo busów oraz kilka pociągów PKP. Zamek zlokalizowany jest na wzgórzu po lewej stronie rzeki Poprad, który przekroczyć należy na południu Rytra tuż przed mostem kolejowym. Samo wejście na wzgórze jest dość trudne, chociaż poruszamy się cały czas drogą asfaltową. Trasa jest dość dobrze wytyczona. Po dotarciu do wyżej położonego terenu przechodzi się przez mały most na potoku i skręcamy w lewo. Na końcu drogi z ułożonych betonowych płyt, znów skręt w lewo. Ostatni odcinek jest dość stromy, przebiega obok tablicy informacyjnej o zamku. Wejście na samo wzgórze zamkowe zajmuje około 15 minut.

Zamek w Rytrze fot. HadesssLoakoon

Z wzgórza zamkowego rozciąga się widok na dolinę Popradu oraz miejscowość Rytro. Sama dolina Popradu jest mocno zarośnięta drzewami i tylko w niedużym fragmencie widać wijącą się rzekę. Zamek znajduje się na wzgórzu o dość znacznej wysokości nad doliną. Samo podejście dla turystów nie nastręcza dużych problemów. Do Rytra można się dostać sporą ilością busów oraz kilkoma kursami pociągów. Aby dotrzeć do zamku należy przejść mostem na Popradzie skręcając zaraz na lewo. Dalsza droga wiedzie asfaltówką pnąc się w górę. Podchodząc kilkanaście metrów do góry, zaraz przy mostku skręcamy w lewo. Przy końcówce betonowych płyt skręcamy również w lewo. Droga jest znakomicie oznaczona, wskazując turystom szlak dojścia.
Dla bardziej ambitnych i mniej cierpliwych trasa do zamku wiedzie skrótem, gdzie na dole zaraz przy garażach przechodzimy przez mostek i skręcamy w ścieżkę ostro w prawo. Poruszamy się leśną drogą ostrym podejściem. Kończy się ona przy samych ruinach zamku. Cała dolina jest zarośnięta drzewami, panorama wynagradza to podejście.

Ruiny zamku ryterskiego fot. Roman Baran